रुसले हालै एउटा प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय आणविक सन्धि (nuclear treaty) बाट आफ्नो बहिर्गमनको घोषणा गरेसँगै, विश्व राजनीतिक सन्तुलनमा ठूलो हलचल आएको छ। यो निर्णयले न केवल अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा प्रणालीमा गहिरो प्रश्न उठाएको छ, तर दशकौंदेखिको आणविक हतियार नियन्त्रण प्रयास पनि संकटमा पारिदिएको छ।
यस लेखमा हामी रुसको निर्णयको पृष्ठभूमि, कारण, संभाव्य प्रभाव, र प्रमुख देशहरूको प्रतिक्रिया विश्लेषण गर्दै, भविष्यका परिदृश्यहरूको चर्चा गर्नेछौं। साथै, खोज इन्जिनमा लेखको पहुँच बढाउन SEO मैत्री कीवर्डहरू पनि समावेश गरिनेछन्।
रुस कुन सन्धिबाट बाहिरिएको हो?
रुसले बहिर्गमन घोषणा गरेको सन्धि हो New START Treaty, जसमा सन् २०१० मा अमेरिका र रुसबीच हस्ताक्षर गरिएको थियो। यस सन्धिको मुख्य उद्देश्य थियो दुबै देशबीच पारदर्शिता कायम गर्दै आणविक हतियारको नियन्त्रण।
सन्धिका प्रमुख प्रावधानहरू:
- अधिकतम १,५५० आणविक वारहेडको सीमा
- ७०० भन्दा बढी डेलिभरी प्रणाली (जस्तै ICBMs, SLBMs) निषेध
- नियमित निरीक्षण र डेटा आदानप्रदान
रुसको बहिर्गमनपछि यी प्रावधानहरू अब बाध्यकारी रहने छैनन्।
किन बाहिरियो रुस?
1. अमेरिका र पश्चिमी राष्ट्रसँगको बढ्दो तनाव
यूक्रेन युद्ध पछि नाटोको गतिविधि र आर्थिक प्रतिबन्धहरूका कारण रुस अमेरिका र युरोपसँग अत्यधिक तनावमा छ।
2. निरीक्षण प्रक्रियामा अवरोध
रुसले आरोप लगाएको छ कि अमेरिका सन्धिअनुसार आवश्यक निरीक्षण प्रक्रिया सहज रूपमा पूरा गर्न अनुमति दिइरहेको छैन, जसले पारदर्शिता खलबल्याएको छ।
3. सामरिक स्वतन्त्रता सुनिश्चित गर्न चाहना
रुस आफ्नो रणनीतिक निर्णयहरूमा बाँधिन चाहँदैन। सामरिक स्वतन्त्रता कायम राख्न उसले सन्धिबाट बाहिरिने निर्णय लिएको हो।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया
🇺🇸 अमेरिका
रुसको निर्णयलाई “गंभीर भूल” भन्दै अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले चेतावनी दिएको छ कि यसले दशकौंको आणविक हतियार नियन्त्रण प्रयासमा गम्भीर धक्का पुर्याउनेछ।
🇪🇺 युरोपेली संघ
EU ले पनि चिन्ता व्यक्त गर्दै यो कदमले विश्वको स्थायित्वमा प्रतिकूल असर पार्ने चेतावनी दिएको छ।
🇨🇳 चीन
चीनले सन्तुलित प्रतिक्रिया दिँदै वार्तामार्फत समाधान खोज्न आग्रह गरेको छ।
सम्भावित असरहरू
1. आणविक हतियार दौडको पुनरुत्थान
New START को अन्त्यसँगै अमेरिका र रुस दुबैले आणविक शस्त्र वृद्धिमा लाग्न सक्ने सम्भावना छ — नयाँ शीतयुद्ध (Cold War) को संकेत।
2. पारदर्शिता र विश्वासमा गिरावट
सन्धिको अनुपस्थितिमा अन्तर्राष्ट्रिय निरीक्षण प्रक्रिया कमजोर बन्नेछ, जसले सुरक्षा संकटलाई निम्त्याउन सक्छ।
3. अन्य मुलुकहरूमा असर
भारत, पाकिस्तान, उत्तर कोरिया, इरानजस्ता राष्ट्रहरू आफ्नो आणविक महत्वाकांक्षा बढाउन प्रेरित हुन सक्छन्।
समाधानका सम्भावनाहरू
1. नयाँ सन्धि वा सम्झौता
दुवै पक्षले वर्तमान परिदृश्यअनुकूल नयाँ आणविक सन्धिको प्रस्ताव गर्न सक्छन्।
2. बहुपक्षीय संवाद
संयुक्त राष्ट्रसंघ वा अन्य निकायमार्फत बहुपक्षीय वार्ता अघि बढाउन सकिन्छ।
3. नागरिक समाजको सक्रियता
NGO, वैज्ञानिक समुदाय, र शान्ति अभियन्ताहरूले सरकारहरूलाई दबाब दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।
ऐतिहासिक दृष्टिकोण
प्रमुख आणविक सन्धिहरू:
- १९६८: NPT (Non-Proliferation Treaty)
- १९७२: SALT I
- १९८७: INF Treaty
- २०१०: New START Treaty
यी सबै सन्धिहरूले आणविक सन्तुलनमा आधारशिला स्थापना गरेका थिए।
विशेषज्ञहरूको दृष्टिकोण
डा. हेनरी कास्पर (आन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा विश्लेषक)
“रुसको निर्णयले आणविक सन्तुलन गुम्ने सम्भावना उच्च छ। यदि संवाद पुनः सुरु भएन भने, नयाँ आणविक युग सुरु हुन सक्छ।”
प्रो. ली जियाङ (चीन, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध विशेषज्ञ)
“यो केवल सैन्य रणनीति होइन, विश्व शक्ति सन्तुलनको पुनः लेखाइ हो।”
बारम्बार सोधिने प्रश्नहरू (FAQ)
1. रुस कुन सन्धिबाट बाहिरिएको हो?
New START Treaty बाट, जुन अमेरिका र रुसबीचको अन्तिम सक्रिय आणविक सन्धि थियो।
2. किन बाहिरिएको हो?
रुसले अमेरिका सँगको तनाव, निरीक्षण अवरोध, र सामरिक स्वतन्त्रताको अभावलाई कारण देखाएको छ।
3. यसले के असर पार्न सक्छ?
विश्वमा आणविक हतियार दौड पुनः सुरु हुन सक्छ र अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा संकट गहिरिन सक्छ।
4. नयाँ सन्धिको सम्भावना कति छ?
वार्ता सुरु भए, नयाँ सन्धि सम्भव छ — तर सहज छैन।
5. अन्य राष्ट्रहरूमा कस्तो असर पर्ला?
तिनीहरू पनि आणविक नीति र रणनीति पुनः मूल्याङ्कन गर्न सक्छन्, जसले आणविक प्रसारलाई प्रोत्साहन दिन सक्छ।
निष्कर्ष
New START Treaty बाट रुसको बहिर्गमन केवल कानुनी प्रक्रिया होइन — यो एक युगको समापन हो। आणविक हतियार नियन्त्रणमा आधारित पारदर्शिता, विश्वास र सहकार्य अहिले संकटमा छन्।
यदि समयमै कूटनीतिक पहल र वार्ता सुरु भएन भने, मानव सभ्यता नयाँ आणविक संकट तर्फ उन्मुख हुन सक्छ। यो केवल राजनीतिक विषय होइन — यो सम्पूर्ण मानव जातिको भविष्यसँग जोडिएको गम्भीर विषय हो।
मैत्री सूचीहरू
🔑 मुख्य कीवर्डहरू:
📌 सम्बन्धित विषयहरू:
- आणविक हतियार दौड
- सामरिक स्वतन्त्रता
- निरीक्षण प्रक्रिया
- बहुपक्षीय वार्ता
- शक्ति सन्तुलन
अन्तिम सन्देश
सन्धिहरू हस्ताक्षर गर्नु मात्र पर्याप्त हुँदैन। विश्व शान्ति कायम राख्न लगातार संवाद, पारदर्शिता, र विश्वास आवश्यक हुन्छ।
रुसको यो निर्णयले विश्व समुदायलाई सचेत गराएको छ — आणविक हतियार नियन्त्रणको यात्रा अझै अधुरो छ।
Post a Comment
0Comments